این حالت سبب بروز دلدرد و علائم گوارشی دیگر می شود. که برای بسیاری از افراد جامعه مبهم و شاید نگران کننده باشد.[مفاهیم: سندروم روده تحریک‌پذیر چیست؟]
برای آنکه درباره این کسالت بیشتر بدانیم و در جریان تحولاتی قرار بگیریم که بی‌تردید در دنیا در این زمینه صورت گرفته است، با دکتر «رضا ملک زاده»، رئیس مرکز تحقیقات بیماریهای گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفتگو نشستیم. آنچه درپی میآید حاصل گفتگوی ما با استاد است:
- آقای دکتر، بیشتر مردم اطلاع کافی از روده تحریک پذیر IBS ندارند،بهتر است گفتگو را از اینجا آغاز کنیم که منظور از روده های تحریک پذیر چیست؟
روده تحریک پذیر یک اختلال شایع گوارشی است که 20-10 درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند. از آن جهت به آن اختلال گفته میشود که هیچگونه ناهنجاری و بیماری در روده مشاهده نمیشود،بلکه موضوع از این قرار است که دراین افراد یک کسالتی برای روده رخ داده است که بواسطه آن، نظم حرکات روده و ریتم آن دستخوش ناهماهنگی شده است.
اما این موضوع که این افراد و نزدیکان ایشان هرگز نباید IBS را یک بیماری تلقی کنند ،از اهمیت ویژه ای در بهبود کیفیت زندگی ایشان برخوردار میباشد.درست است که روده تحریک پذیر حالتی است که برای هیچکس خوشایند نبوده و بدیهی است که فرد دچار درد و گرفتاری های خاصی میشود که آزار دهنده و ناخوشایند است،ولی هرگز نمیتوان این علائه را دال بر وجود یک بیماری در بدن وی در نظر گرفت .تنها چیزی که در بدن این افراد اتفاق افتاده است آن است که نظم موجود در حرکات روده دچار اختلال شده است.همین و بس.
- آقای دکتر لطفا در رابطه با حرکات روده بیشتر توضیح بفرمایید.آیا این حرکات برای روده ضروری هستند؟
عضلات روده منقبض میشوند تا غذا را در طول دستگاه گوارشی حرکت دهند. این انقباض عضلانی آنگاه که بصورت طبیعی انجام میگیرد، به معنای عبور منظم غذا در طول دستگاه گوارش با آهنگ یکنواخت و نه خیلی تند یا کند است. همانطور که غذا در طول دستگاه گوارش شما حرکت میکند، بدن مواد غذایی را برداشت میکند و مواد زاید که باید دفع شود به عنوان مدفوع به خارج رانده میشود.اما ابتلا به IBS موجب میشود که این انقباض ها بصورت منظم انجام نپذیرفته، فرد علاوه بر احساس درد ،دچار علائم گوارشی خاصی شود.
- علائم این کسالت چیست؟ این بی نظمی های حرکات روده خود را چگونه نشان میدهند؟
علامت اصلی IBS ،درد شکمی و تغییر در اجابت مزاج (اسهال و یبوست) می باشد. معمولاً درد شکمی ماهیتی کرامپی دارد، شدت آن متغییر و در قسمت پائین چپ حس می شود. این درد در بعضی از بیماران با مصرف غذا یا استرس عاطفی آغاز می شود و با دفع گاز یا مدفوع کاهش می یابد. در تعدادی از خانمهای مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر رابطه ای بین اپیزودهای درد و سیکل قاعدگی را احساس می شود.
اما در خصوص تغییر اجابت مزاج ،باید گفت الگوی تغییر اجابت مزاج شامل اسهال، یبوست، یا یبوست و اسهال متناوب می باشد. اگر اسهال نشانه غالب باشد، این اختلال را سندرم روده تحریک پذیر با اسهال غالب می نامند. اگر یبوست نشانه غالب باشد این اختلال را سندرم روده تحریک پذیر با یبوست غالب می نامند.
- آیا این تغیر اجابت مزاج، زمان مشخصی دارد؟
اسهال ناشی از سندرم روده تحریک پذدیر به صورت مدفوع شل و حجم کم می باشد. دلیل این موضوع حرکت مواد موجود درروده با سرعتی بیش از سرعت طبیعی است.اسهال معمولاً در روز اتفاق می افتد، و اغلب موارد صبح یا بعد از خوردن رخ می دهد. اسهال اغلب با حس فوریت بدنبال احساس تخلیه ناقص مدفوع رخ می دهد. حدود 3/1 بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر اسهال همراه با دفع بلغم را تجربه می کنند. در سندرم روده تحریک پذیر اسهال شبانه رخ نمی دهد، در غیر اینصورت باید به تشخیص دیگری فکر کرد. اما یبوست ممکن است روزها تا ماهها طول بکشد. مدفوع معمولاً سفت و باریک می باشد. گاهی اوقات بیماران احساس تخلیه ناقص دفع مدفوع میکنند.
- علت بروز این کسالت چیست؟
هرچند که با اطمینان نمیتوان علتی برای IBS معین کرد ولی میتوان گفت مشکل در اعصاب یا عضلات سیستم گوارشی باشد. اکثر محققین بر این باورند که IBS بدنبال بالا بودن میزان حساسیت روده نسبت به حد نرمال، بوجود میآید. بر اساس این تئوری احتمالاً اعصاب روده در افراد مبتلا به IBS فوق العاده فعال هستند، بقدری که مقدار نرمال دفع گاز یا حرکات روده بیش از اندازه وبطور دردناک احساس میشود.در واقع آستانه ادراک و احساس این افراد نسبت به درد در روده ها پایین تر از افراد عادی است.
- چه کسانی بیشتر به ابتلا پیدا می کنند؟
شیوع IBS در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است.علی رغم آنکه نمیتوان به قاطیت گفت که استرس و اضطراب موجب بروز IBS میشود ولی بهر حال عموم مبتلایان به IBS را افراد حساس،عصبی ،زود رنج و وسواسی تشکیل میدهند. IBS ممکن است در هر سنی بروز نماید ولی معمولا ابتدا در افراد زیر 40 سال بروز میکند.
- این کسالت چگونه تشخیص داده میشود؟ آیا معاینه فیزیکی افراد امکان تشخیص این کسالت را فراهم میسازد؟ یا نیاز به آزمایشهای دقیق تری وجود دارد؟
معاینه فیزیکی معمولاً در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر نرمال می باشد، اما جهت رد دیگر اختلالاتی که علائم مشابه IBS دارند کمک کننده است. در یک نگاه کلی باید گفت تشخیص این بیماری با گوش دادن به گزارشاتی که فرد از مشکلات و عوارضی که دارد و با یک معاینه ساده، برای پزشک میسر است.ولی به جهت رد بیماری هایی که علائمی شبیه IBSدارند ،ممکن است پزشک آزمایشاتی را توصیه نماید.بعنوان مثال گاهی اوقات بسته به علائم خاص یا فاکتورهای دیگر در تاریخچه بیماری، پزشک ممکن آزمایشات عملکرد تیروئید و یا آزمایش مدفوع درخواست کند.
- علائم هشداردهنده سایر بیماریهای وخیم کدام ها است؟
در صورت بروز علائم هشدار دهنده ،فرد حتما باید موضوع را با پزشک مربوطه طرح نماید و نباید با تلقی مدارا با درد ،موضوع را به تاخیر بیاندازد.این علائم عبارتند از:مشاهده خون در مدفوع،کاهش وزن ناگهانی،کم خونی،دردی که فرد را از خواب بیدار میکند،استفراغ های شدید
- آیا IBS زمینه ساز بیماریهای دیگری نیز میشود؟
متاسفانه این یکی از مهمترین دل مشغولی ها و نگرانی هایی است که برخی مبتلایان به IBS را گرفتار و شاید بهتر بگوییم اسیر خود نموده است.دغدغه وسواس گونه ای که هم استرس و اضطراب بیهوده ای را بر فرد وخانوده وی تحمیل مینماید و هم او را به به انجام آزمایشات و عکسبرداری های مختلف وادار مینماید.در صورتی که این باور بهیچ وجه پایه علمی ندارد و صرفا یک احساس واهی است. البته شاید دلیل این نگرانی عدم اطلاع رسانی کافی در این زمینه باشدخصوصا اینکه معمولا افراد از دردهای IBS احساس مبهم و ناشناخته ای دارند.این موضوع موجب میشود نسبت به آینده سلامتی خود نگران شوند. اماباید اطمینان پیدا داشته باشند که این ناراحتی حتی یک روز از عمر او را کوتاه نخواهد کرد.
- بر این اساس مبتلایان به IBS مبتوانند اطمینان داشته باشند که کسالت آنها در همین حد و اندازه باقی میماند؟
قطعا همین طور است.اگر چه IBS باعث ناراحتی جسمانی و فشار روحی برای افراد می شود. اما از آنجا که مبتلایان به IBS دچار هیچگونه مشکل ساختاری و ناهنجاری نیستند،من به کلیه مبتلایان به IBS اطمینان میدهم که این کسالت هیچگونه عوارض بلند مدتی بر سلامت فرد نخواهد داشت.البته افراد نباید فراموش کنند که استرس و اضطرابی که با این گونه نگرانی های واهی بر خود تحمیل مینمایند ،میتواند علائم IBS را تشدید نماید. ضمنا کمتر از 5% از افرادی که بیماری آنها IBS تشخیص داده شده در حقیقت به دیگر اختلالات گوارشی مبتلا هستند. تعامل با پزشک معالج جهت ثبت علائم مهم خواهد بود. اگر علائم به مرور زمان تغییر کنند تستهای بیشتری ممکن است توسط پزشک درخواست شود.
- بر این اساس یکی از ضرورتهای موجود در این حوزه ،توجه بیشتر به مسائل اطلاع رسانی و آموزش است؟
همواره آموزش یکی از ارکان اصلی در تامین سلامت جامعه و بازوی مناسبی برای تکمیل پروسه های درمانی است. در واقع هر چقدر آموزشهای مردمی گسترش پیدا نماید ،ما با بیمارانی مواجه خواهیم بود که آگاه تر هستندو بهتر میتوانند از سلامت خود مراقبت نمایند . این موضوع علاوه بر آنکه تاثیر بسیاری بر همراهی بیمار با کادر درمانی دارد،میتواند پروسه معالجه را نیز تسریع نماید.
مردم اگر IBS را بشناسند ،هم از میزان نگرانی آنها کاسته میشود،هم بهتر میتوانند زندگی خود را با علائم ناخوشایتد آن سازگار نمایند و هم اینکه در هزینه های آنها صرفه جویی قابل توجهی رخ میدهد. گاه شاهد آن هستیم که فردی به مطب مراجعه نموده که یک کیسه پر از انواع عکسبرداری ها و آزمایشات با خود همراه دارد،این یک بار سنگین بر دوش خانواده و نیز بر اقتصاد درمان میباشد.متاسفانه امروزه در کشور بیشترین میزان مراجعه به پزشک و درخواست انجام آزمایشات ،آندوسکپی ها و عکسبردارها مربوط به این افراد میباشد.علت اصلی این موضوع و استفاده نابجا از بودجه محدود درمان این است که این افراد اطلاع کافی از موضوع بیماری خود ندارند.
حدود 20درصد مراجعات مردمی به پزشکان داخلی و عمومی ونیز قریب به 30درصد مراجعه به پزشکان متخصص گوارش در کشور مربوط به مبتلایان به IBS هستند. قطعا اگر آموزش کافی در اختیار مردم قرا بگیرد ،شاهد این حجم مراجعه نخواهیم بود.البته نمیتوان انکار نمود که این مشکل به شکلی در همه دنیا وجود دارد و بهمین سبب است که امسال موضوع اصلی انجمن جهانی گوارش (WGO) به IBS اختصاص پیدا نموده است.
- آیا این نیاز به آموزش، صرفا در حوزه سلامت و اقتصاد قابل بررسی است؟
جامعه امروز ایران در خصوص IBS به آموزش نیاز مند است . بنا بر گزارش انجمن جهانی گوارش حداقل ده درصد افراد به IBS مبتلا هستند. که در ایران نیز تقریبا با همین آمار مواجه هستیم.علاوه بر مواردی که در بالا به آن اشاره شد،گاه اتفاق می افتد که IBS زمینه ساز اختلافات شدید خانوادگی است که حتی ممکن است به طلاق منجر شود.چگونگی سازگار شدن فرد و خانواده با این کسالت و چگونگی کنترل و بهبود علائم آن نیاز مند یک مهارت و توانیی است که موفقیت در این زمینه قطعا نیازمند آموزش و،اطلاع رسانی و فرهنگ سازی صحیح و فراگیر است.
- در رابطه با برنامه‌های انجمن جهانی بفرمایید؟
برنامه های این انجمن چگونه است ؟آیا کشور ما نیز با انجمن جهانی گوارش ارتباط دارد؟
در واقع انجمن جهانی گوارش (WGO) هرسال یک موضوع مهم گوارش را در سطح جهان اعلام و تمامی انجمن¬های عضو انجمن جهانی اقدام به برگزاری برنامه¬های اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در کشور خود می نمایند. امسال نیز با توجه به شیوع 10 تا 20 درصددی ( IBS) در دنیا و عدم اطلاع و آگاهی کافی مردم از برخی ویژگی های این کسالت، تمام سعی متولیان امر بهداشت و سلامت در حوزه گوارش بر این محور استوار شده است.
انجمن متخصصین گوارش وکبد ایران علاوه بر فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی خود و نیز علاوه بر برنامه هایی که برای آموزش پزشکان ترتیب میدهد، امسال همگام با انجمن جهانی گوارش برنامه های را نیز برای ارتقاء دانسته های مردم از این کسالت در نظر دارد.
- آقای دکتر بعنوان سوال پایانی چه توصیه ای برای بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به IBS دارید؟
برای کمک به رهایی از این ناراحتی ها، پس از کسب برخی آموزشها و اطلاع ها خصوصا در رابطه با عدم نگرانی از وجود سایر بیماریهای مشابه ،مهمترین توصیه این است که افراد باید باور کنند که IBS یک بیماری نیست و بهیچ بیماری دیگری نیز ختم نمیشود.اما در گام بعدی باید گفت همراهی با این کسالت نیازمند انجام یکسری تغییرات در شیوه زندگی است.
این افراد در ابتدا باید سعی کنند هر گونه استرس را کاهش دهند.
فشار عصبی، فشار عاطفی و احساسی ،استرس و اضطراب ،تنش موجب تشدید علائمIBS می شود.
ثانیا اینکه در خصوص تغییرات رژیم غذایی خود حتما با پزشک مشورت نمایند.اما بطور کلی میتوان گفت از الکل، کافئین و قهوه، مواد غذایی نفخ زا ،غذاهای حجیم و پرچرب ، تند خوری ،مصرف با عجله غذا پرهیز نمایند.از استعمال سیگار و جویدن آدامس خود داری نمایند.
ثالثا در خصوص مصرانه از دستور پزشک پیروی کنند.
